Otwocka Madonna - najstarszy otwocki zabytek

Co prawda historia dzisiejszego Otwocka rozpoczęła się dopiero 29 sierpnia 1877 r., ale nie oznacza to, że na jego terenie nie ma starszych od tej daty zabytków. W bocznej kaplicy kościoła parafialnego p.w. św. Wincentego a’Paulo (ul. Kopernika 1 róg ul. Kościelnej), po prawej stronie ołtarza, oddzielonej od nawy głównej grubą kratą, znajduje się ikona Matki Bożej Swojczowskiej. To właśnie ona jest najstarszym zabytkiem w naszym mieście. 

Wieś Swojczów

Ikona ta, nazywana „Panią Wołynia”, została namalowana na desce na przełomie XVI i XVII w. Jej pierwowzorem był obraz Matki Bożej Śnieżnej znajdujący się w rzymskiej bazylice Matki Bożej Większej. Legenda związana z ikoną głosi, że pod koniec XVI w. na wołyńskiej lipie ukazała się Matka Boża z Dzieciątkiem na ręku i przemówiła do trzymających w lesie wartę żołnierzy tymi słowami: „Módlcie się i czuwajcie”.  Wypowiedziane przez Matkę Bożą słowa zapadły tak głęboko w pamięć i serca ludzkie, że stały się hasłem przy kolejnych zmianach wart. Na pytanie wartowników: „Kto idzie?”, zmieniający odpowiadali: „Swój”, na co warta potwierdzała: „Czuwaj”. Z czasem ze słów „swój” i „czuwaj” swoją nazwę wzięła wołyńska wieś Swojczów spod Włodzimierza Wołyńskiego. W miejscu objawienia, miejscowa ludność powiesiła na drzewie obraz, który wkrótce zasłynął licznymi cudami. Z czasem cudowny obraz przeniesiono do kościoła pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Swojczowie. Do Matki Bożej Swojczowskiej modlili się nie tylko Polacy - katolicy, ale też Ukraińcy – unici i prawosławni. 

Losy cudownej ikony

Pierwszy, drewniany kościół, w którym znalazła się cudowna ikona został wybudowany z fundacji kasztelana Jana Łachodowskiego w 1607 r., w rok po erekcji swojczowskiej parafii. Następną, murowaną już świątynię ufundował podczaszy koronny Szczęsny Czacki. W następnych latach, nieznany z imienia i nazwiska szlachcic, funduje Matce Bożej Swojczowskiej, srebrną szatę z koroną jako wotum za doznane łaski. Dziewiętnaste stulecie to czas intensywnego rozwoju kultu cudownego obrazu ze Swojczowa, nazywanego już wołyńską Częstochową. Pielgrzymowali do niej wierni z całej diecezji łuckiej. Szczególnie uroczyście obchodzono święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (15.VIII.) i święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (8.IX.). Obraz obdarowywany był licznymi darami, wotami, a nawet był kilkakrotnie koronowany. 

Rozwój kultu doprowadził do ułożenia specjalnej modlitwy:

„Modlitwa do Matki Bożej Swojczowskiej”

Pod Twoją obronę uciekamy się z ufnością, 

O Maryjo, pewna strapionych pociecho.

Wszakżeś na tym miejscu uciekających się do Ciebie 

W smutku i nieszczęściu cieszyła i radowała.

Pociesz mnie i ratuj, o cudowna Maryjo, 

W smutku i utrapieniu, a osobliwie w godzinie Mojej śmierci. 

Amen.

Droga do Świdra

Druga wojna światowa przyniosła zagładę polskiego Wołynia. W 1943 r. UPA dwukrotnie próbowała zburzyć kościół z cudownym obrazem, ale według opowieści Swojczan, dopóki obraz był w środku to mury nawet nie drgnęły. Dopiero gdy ukraińskie kobiety przeniosły go do cerkwi, to kościół (za trzecią próbą) został wysadzony w powietrze. Niedługo po tym, 31 sierpnia 1943 r. nacjonaliści ukraińscy wymordowali większość ludności polskiej w Swojczowie i w okolicach (ok. 2000 osób). Z cerkwi obraz został zabrany przez księdza Stanisława Kobyłeckiego, który wraz z ocalałymi Polakami i przy pomocy żołnierzy niemieckich, przewiózł go do kościoła we Włodzimierzu Wołyńskim. Następnie obraz przebył cały szlak bojowy 27 Wołyńskiej DP AK, a po jej rozformowaniu wraz z Wołyniakami dotarł do Świdra. Tutaj Matka Boska Swojczowska znalazła schronienie w kaplicy Zgromadzenia Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus. 

Złodziej oddał łupy. Dlaczego?

Z tej kaplicy w 1945 r. ksiądz Ludwik Wolski przeniósł obraz do kościoła parafialnego p.w. św. Wincentego a’Paulo w Otwocku i umieścił w bocznej kaplicy w ołtarzu gotyckim pochodzącym jeszcze z poprzedniej kaplicy. Kaplica ta, w 1966 r. otrzymała nazwę Kaplicy 1000-lecia Chrztu Polski, a obecnie nazywana jest kaplicą Matki Bożej Swojczowskiej. Ze względu na liczne uszkodzenia powstałe w czasie wojny, obraz był kilkakrotnie poddawany konserwacji i restauracji. Podczas renowacji przeprowadzonej w 1987 r., przeprowadzający ją Marian Paciorek z Krakowa, określił czas powstania obrazu na początek XVII w. Od czasu przybycia obrazu do Otwocka kult swojczowskiej Maryi się nie zmniejszył i jest ona czczona do dnia dzisiejszego. Od 1986 r. w parafii zaczęto uroczyście obchodzić dzień 8 września jako odpust Matki Boskiej Swojczowskiej. Pielgrzymi przybywają tu w Dniu Zesłania Ducha Świętego i w Dniu Narodzenia Najświętszej Marii Panny (8.IX). W kronice parafialnej odnotowany został ciekawy fakt: 

„Przed kilku laty Kaplica Matki Bożej Swojczowskiej została okradziona z wot, złodziej został złapany i ukarany, jednak nie udało się odzyskać wszystkich skradzionych przedmiotów. Po odbyciu kary, sprawca wrócił i sam dobrowolnie oddał resztę ukradzionych przedmiotów. Dlaczego?”

Patronka Otwocka

27 września 1994 r. miała miejsce uroczystość zawierzenia miasta Otwocka Matce Bożej Swojczowskiej. Inicjatorami tej uroczystości byli radni Rady Miasta, Prezydent Miasta mgr Antoni Fedorowicz i proboszcz parafii ksiądz dziekan Jan Świerżewski. Po uroczystej mszy świętej koncelebrowanej przez księży biskupów diecezji warszawsko-praskiej, Kazimierza Romaniuka, Stanisława Kędziorę i Zbigniewa Kraszewskiego oraz licznych kapłanów, Biskup Ordynariusz odczytał akt zawierzenia miasta Otwocka Matce Bożej Swojczowskiej, który kończył się słowami: 

„Matko Boska Swojczowska! Pozwól nam od dnia dzisiejszego nazywać cię także Matką Bożą Otwocką”. 

Jej opiece zawierzyło również otwockie Bractwo Kurkowe „Lechity”. 

Koronacja obrazu

W 1997 r. otwoccy wierni, którym przewodził były już Prezydent Antoni Fedorowicz i ksiądz proboszcz Jan Świerżewski wystąpili z inicjatywą uroczystej koronacji obrazu. Nowe korony dla Matki Bożej i Dzieciątka Jezus zostały wykonane z wot złożonych przez wiernych z Otwocka. Uroczysta koronacja odbyła się 8 września 1998 r. w święto Narodzenia NMP, ze specjalnym udziałem Arcybiskupa Lwowa Mariana Jaworskiego. Na uroczystość przybyli licznie mieszkańcy miasta, władze samorządowe, przedstawiciele szkół i instytucji oraz asysta wojska z 7 Pułku Łączności z Emowa. 

W Kaplicy Matki Boskiej Swojczowskiej, oprócz obrazu, znajdują się również: plakieta 27 Wołyńskiej DP AK, plakieta Katyń 1940 i tablica pamiątkowa poświęcona Szarym Szeregom i księdzu Janowi Raczkowskiemu. Tablica została odsłonięta uroczyście 11 listopada 2011 r. Ponadto w kaplicy znajduje się plakieta zawierzenia Bractwa Kurkowego „Lechity” MB Swojczowskiej i medal „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” przyznany księdzu Ludwikowi Wolskiemu za ratowanie Żydów w czasie holokaustu. 

Epilog

Będąc w kościele św. Wincentego a’Paulo warto jest przyklęknąć przed cudownym obrazem na kilka minut aby w skupieniu zmówić modlitwę. W środku panuje nastrojowy półmrok, zachęcający do cichej osobistej modlitwy. Patronka Otwocka na pewno ją wysłucha. Do niedawna jeszcze w kaplicy tej odbywały się chrzty, obecnie ten sakrament odbywa się przy ołtarzu głównym.

Przeczytaj również: