Tryptyk - Powstańczym szlakiem, czyli rok 1863 w powiecie otwockim - cz. 3

W trzeciej części tryptyku przybliżę Państwu miejsca pamięci związane z Powstaniem Styczniowym na terenie powiatu otwockiego. O upamiętnieniach w Otwocku, Emowie, Radiówku, Otwocku Małym i Porębach pisałem w części pierwszej tego powstańczego cyklu. Dzisiaj prezentuję kolejne miejsca pamięci rozsiane w terenie od Wawra po Łucznicę.

Celestynów, Tabor, Glinki i Józefów

W Celestynowie, w budynku szkolnym przy ul. Św. Kazimierza 55, na jednej ze ścian wmurowana jest marmurowa tablica z medalionem z popiersiem Romualda Traugutta, ostatniego dyktatora Powstania Styczniowego. W tym budynku działało kiedyś Liceum Ogólnokształcące, którego patronem był właśnie Traugutt. Ten wybitny Polak jest również upamiętniony tablicą, tym razem drewnianą, w Józefowie k. Otwocka. W Szkole Podstawowej nr 2, przy ul. Granicznej 26, w holu umieszczona jest tablica z popiersiem Dyktatora oraz wyrytymi inskrypcjami: 

„WOLNOŚĆ, RÓWNOŚĆ, NIEPODLEGŁOŚĆ” i „1826 ROMUALD TRAUGUTT 1864”. 

W nadwiślańskiej wsi Glinki, w gminie Karczew, przy głównej ulicy, k. numeru 57 wznosi się krzyż ufundowany przez jej mieszkańca Józefa Kępkę. Upamiętnia on powstańców styczniowych 1863 r. - być może pod nim znajduje się ich zbiorowa mogiła? Na krzyżu wyryte są daty: „3.V.1980/ 1863”. 

W południowej części gminy Celestynów, przy drodze do Osiecka rozciąga się niewielka wieś Tabor. Tutaj też znajdziemy powstańczą pamiątkę. Za ostatnimi zabudowaniami, przy skrzyżowaniu głównej drogi z leśnym duktem do Reguta, ustawiony jest skromny metalowy krzyż na betonowym postumencie. Pierwotnie w tym miejscu stał krzyż drewniany, który z wiekiem zniszczał, a ustawiony był w miejscu obozowania powstańców styczniowych. Prawdopodobnie był to Oddział Dzieci Warszawy dowodzony przez płk. Żychlińskiego.

Zobacz GALERIĘ ZDJĘĆ - Powstańczym szlakiem, czyli rok 1863 w powiecie otwockim

Od Zambrzykowa do Natolina i Osiecka

W południowej części powiatu, tuż przy granicy z powiatem garwolińskim, kilka miejsc upamiętnia chyba największą bitwę powstańczą stoczoną na naszym terenie. W dniu 18 marca 1863 r. na przestrzeni kilku kilometrów od Zambrzykowa po Łucznicę i Natolin połączone oddziały powstańcze mjr Józefa Jankowskiego „Szydłowskiego”, Adama Andrzeja Zielińskiego i Jana Matlińskiego „Sokoła” liczące łącznie ok. 400 żołnierzy, starły się  z przeważającymi liczebnie siłami rosyjskimi dowodzonymi przez mjr Kreuza (dowodził on szwadronem ułanów, 2 sotniami kozaków i rotą piechoty). Rosjanie ścigali powstańców już od Dziecinowa. W samym Dziecinowie Kozacy wymordowali pozostawionych tam rannych powstańców i niosącego im pomoc lekarza Stanisława Savarego z Krośniewic. W starciu pod Zambrzykowem ginie 60 powstańców, których zwłoki są przez Rosjan ograbione i obdarte z ubrań do naga. Część oddziału cofa się w kierunku Łucznicy, a część w kierunku Uścieńca. W stojącej do dzisiaj zagrodzie Adama Kasprzaka ukrywał się nieduży oddział powstańczy. W walce z kozakami poległo 22 powstańców (w tym dwie kobiety). Wziętych do niewoli czterech oficerów Kozacy powiesili w stajni za żuchwy, a potem żywcem podpalili. Pod Natolinem rozegrał się ostatni akt tragedii walczących powstańców. Wycofujący się Polacy zostali pomiędzy Łucznicą i Natolinem zaatakowani przez Rosjan (sotnię Kozaków i szwadron ułanów). Po stoczeniu nierównej walki oddziały powstańcze zostały ostatecznie rozbite. Na placu boju pozostało 46 poległych powstańców. Według opowieści mieszkańców Natolina, obozujących w lesie powstańców wskazał ruchem ręki Kozakom, mieszkaniec ich wsi, który słomą pokrywał swoją stodołę. Walkę spod Zambrzykowa upamiętnia okazały obelisk ustawiony na zbiorowej mogile poległych. Znajduje się ona na wschodnim krańcu wsi przy drodze do Karczunku. Na obelisku ufundowanym w 1921 r. wyryty jest wizerunek orła w koronie oraz inskrypcja:  

„Ś.P. OBROŃCOM OJCZYZNY POLEGŁYM W 1863 R. DN. 3 V 1921 R. RODACY”. 

Również w miejscu kolejnego starcia pod Natolinem na zbiorowej mogile poległych powstańców wznosi się kamienny obelisk z inskrypcją: „POLEGŁYM W R. 1863”. Obok mogiły kopca stoi stary drewniany krzyż, na którym zawieszona jest żeliwna plakieta z orłem w koronie i napisem: „POLEGŁYM ZA OJCZYZNĘ W 1863 R.” oraz ustawiony w 2008 r. skromny pomnik z marmurową płytą, na której umieszczona jest inskrypcją: 

„W HOŁDZIE BOHATEROM POWSTANIA STYCZNIOWEGO W MOGILE SPOCZYWA 46 POWSTAŃCÓW Z ODDZIAŁÓW: JÓZEFA JANKOWSKIEGO JANA MATLIŃSKIEGO I ADAMA ZIELIŃSKIEGO POLEGŁYCH 18 MARCA 1863 R. W LASACH MIĘDZY NATOLINEM A ŁUCZNICĄ TYM KTÓRZY ŻYCIE ODDALI ZA OJCZYZNĘ SPOŁECZEŃSTWO PILAWY 28.11.2008 R.”. 

To „natolińskie” miejsce pamięci znajduje się przy skrzyżowanie leśnych duktów Łucznica - Natolin i Górki – Stara Huta. Również w pobliskim Osiecku bitwa z 18 marca została godnie upamiętniona. Miejscowa Szkoła Podstawowa, przy ul. Warszawskiej 47 od wielu lat nosi imię „Powstańców Styczniowych”. W ubiegłym roku, na jednej ze ścian odsłonięto duży mural poświęcony powstańcom spod Natolina. W osieckim kościele, na ścianie nawy znajduje się tablica marmurowa z wyrzeźbionym orłem w koronie trzymającym biało-czerwoną szarfę z napisem „BÓG HONOR OJCZYZNA” oraz inskrypcją: 

„PAMIĘCI 46 POWSTAŃCÓW STYCZNIOWYCH POLEGŁYCH W LESIE NATOLIŃSKIM 19.III.1863 R. PANIE JEZU OBDARZ ICH POKOJEM PARAFIA OSIECK 1997 R. W 700-LECIE SWOJEGO ISTNIENIA”.

Zobacz GALERIĘ ZDJĘĆ - Powstańczym szlakiem, czyli rok 1863 w powiecie otwockim

W okolicach Wiązowny

Kilka upamiętnień powstańczych znajduje się w samej Wiązownie. Przy ul. Lubelskiej, na szczycie cholerycznego kopca, pochowany został zamordowany przez Rosjan powstańczy kapela. Miejsce jego pochówku oznaczył na początku XX w. Franciszek Skibiński, właściciel pobliskiego folwarku w Gródku. Za jego staraniem na mogile ustawiony  jest na kamiennym cokole krzyż z tablicą memoratywną z inskrypcją: 

„BOŻE WZNIEŚ DUCHA NASZEGO ROKU 1859 5 MAJA RODACY ROKU 1904 3 MAJA”. 

Na miejscowym cmentarzu parafialnym (przy ul. Duchnowskiej), w jego centralnym miejscu, znajduje się zbiorowa mogiła powstańców. Spoczywa w niej 6 powstańców z oddziału mjr Józefa Jankowskiego, którzy polegli w bitwie pod Rudką, 25 maja 1863 r. oraz 4 przypadkowo zabitych w tej potyczce rekrutów konwojowanych przez Rosjan. Zwieńczona jest metalowym krzyżem z tabliczką, na której widniej skromny napis: „POWSTAŃCY 1863”. 

Ostatnią pamiątką, obecnie już nieoczywistą, jest drewniany krzyż przy ul. Lubelskiej 66/70. Pierwotnie ustawiony był w 1870 r. przez Aleksandra Pawlaka, powstańca styczniowego, dla upamiętnienia jego towarzyszy broni. Przed kilkunastu laty został odrestaurowany staraniem prawnuczki powstańca Barbary Bocian, ponownie poświęcony i tym razem poświęcony żołnierzom AK. Na granicy gminy Wiązowna z wielką Warszawą, przy leśnej drodze w Zagórzu znajduje się powstańcza mogiła. Na niej ustawiony jest prosty pomnik upamiętniający powstańców 1863 r. i żołnierzy 1920 r. i 1939 r. Miejsce to zostało upamiętnione przez wspomnianego już Franciszka Skibińskiego z Gródka na początku XX w. Po II wojnie światowej na pomniku został umieszczony orzeł w koronie, znak Polski Walczącej i napis: 

„POWSTAŃCOM 1863 R. ŻOŁNIERZOM 1929 R. 1939 R. W HOŁDZIE RODACY”.

Zobacz GALERIĘ ZDJĘĆ - Powstańczym szlakiem, czyli rok 1863 w powiecie otwockim

Weterani

Na koniec warto jeszcze wspomnieć trzech weteranów powstania 1863 r., których groby zachowały się do dzisiaj. Na cmentarzu w Warszawicach, w grobie rodzinnym Całczyńskich spoczywa Andrzej Całczyński, powstaniec 1863 r. zmarły 12.5.1927 r. w wieku 81 lat. Grób znajduje się po prawej stronie alei głównej, w rejonie grobów Zawadzkich, właścicieli dóbr Sobiekurskich. W Zerzniu (Warszawa Wawer), na cmentarzu przy ul. Cylichowskiej zachował się grób weterana Antoniego Świąteckiego. Mogiła zwieńczona jest prostym metalowym krzyżem i płytą granitową z tablicą, na której umieszczono napis: 

„ANTONI ŚWIĄTECKI POWSTANIEC 1863 R. SĘDZIA POKOJU W WAWRZE ŻYŁ LAT 74 ZM. 14.XII.1918 R.”. 

Również w pobliskiej Radości (też Warszawa Wawer), na cmentarzu przy ul. Izbickiej, w jego centralnej części znajduje się skromna ziemna mogiła z kamienną Stellą, kryjąca szczątki weterana 1863 r. Teofila Lebiedziewicza. Na skromnym kamiennym nagrobku możemy przeczytać: 

„ŚP LEBIEDZIEWICZ UCZESTNIK  POWSTANIA 63 R. PODPORUCZNIK ŻYŁ TAL 87 ZM. D. 3 SIERP. 1927 R. PROSI PRZECHODNIA O ZDROWAŚ MARIA”.

Odwiedzając te miejsca nie zapomnijmy zapalić na nich skromnej lampki na znak pamięci o tych, którzy oddali życie za wolność Polski.

Zobacz GALERIĘ ZDJĘĆ - Powstańczym szlakiem, czyli rok 1863 w powiecie otwockim

Przeczytaj również: